Skarb z Sidłowa w muzeum

Do Muzeum Miasta Kołobrzeg trafił brązowy skarb sprzed około 3500 lat. To przypadkowe odkrycie, jakiego dokonał Paweł Peszczyński z Krzecka w 2021 roku. Podczas dzisiejszej konferencji prasowej zaprezentowano to wyjątkowe znalezisko. 

Brązowy skarb sprzed około 3500 lat - to przypadkowe odkrycie, jakiego dokonał Paweł Peszczyński z Krzecka w 2021 roku. Akcję wydobywczą prowadzili w 2022 roku, dzięki nieocenionej pomocy Lasów Państwowych, członkowie Stowarzyszenia Dębosz z Rymania przy współpracy Grupy Eksploracyjno-Poszukiwawczej „Parsęta", a także Fundacja „Relicta" z Poznania. Opracowania skarbu dokonali mgr Marcin Krzepkowski i dr Grzegorz Szczurek, a konserwacji podjęła się mgr Małgorzata Żukowska. Na skarb składa się masywny naszyjnik brązowy ważący aż 0,937 kg, mała bransoleta ze zwężającymi się końcami oraz bryłki surowca brązowego o  zróżnicowanej wielkości i wadze (łącznie 20 szt.). Powierzchnia naszyjnika ozdobiona jest grupami kresek poprzecznych oraz grupami trójkątów, tzw. wilczymi zębami. Zaliczyć należy go do ozdób szyi typu Turyngia - grupy dość masywnych obręczy, z wygiętymi na zewnątrz, stopkowato uformowanymi końcami, związanych z wczesnobrązową kulturą unietycką. Decyzją Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków skarb trafił do oddziału Muzeum Miasta Kołobrzeg w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Skarb należy datować na wczesną epokę brązu (2100-1650/1600 r. p.n.e.). Analiza formalna pozwala powiązać naszyjnik z Sidłowa z wyrobami typu Turyngia i z podobną obręczą odnalezioną w Mirosławicach w województwie kujawsko-pomorskim w 1909 roku. Taka analogia pozwala przyjąć, że jest to wyrób związany z wczesnobrązową kulturą unietycką. W zbiorach Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu ten okres reprezentuje jedynie odkryte w Leszczynie berło sztyletowe. Brązowy skarb z Sidłowa jest odkryciem unikatowym i świadczącym o wyjątkowych rzeczach, które nadal czekają na odnalezienie, a już dziś mogą pobudzać naszą wyobraźnię i pozwalać na opisywać historię ziemi kołobrzeskiej oraz okolic już nie setki, a tysiące lat temu. Jest to podstawa do stworzenia w Muzeum Miasta Kołobrzeg części wystawy poświęconej starożytności powiatu kołobrzeskiego i okolic. 

Analiza – opracowanie wykonał mgr Marcin Krzepkowski oraz dr Grzegorz Szczurek

Skarb z Sidłowa składa się z dwóch wyrobów brązowych i 20 fragmentów surowca w postaci bryłek o różnych rozmiarach i wadze. Cechami diagnostycznymi, pozwalającymi na określenie pozycji chronologicznej zespołu charakteryzuje się wyłącznie naszyjnik, należący do ozdób szyi typu Turyngia - grupy dość masywnych obręczy, z wygiętymi na zewnątrz, stopkowato uformowanymi końcami, związanych z wczesnobrązową kulturą unietycką (2100-1650/1600 BC). Napierśnik typu Turyngia sensu stricto reprezentowany jest na ziemiach polskich tylko przez jeden, niezdobiony egzemplarz odkryty na początku XX wieku w miejscowości Mirosławice, gm. Strzelno, w województwie kujawsko – pomorskim, datowany na klasyczną fazę rozwoju kultury unietyckiej (młodsza połowa I okresu epoki brązu). Pozostałe znaleziska i to bardzo nieliczne zresztą o analogicznej pozycji chronologicznej, znane są wyłącznie z Pomorza Zachodniego (np. Linie, pow. pyrzycki), Dolnego Śląska (np. Głogów) oraz Ziemi Lubuskiej (Żeńsko, Kumiałtowice) i wykazują wyraźne podobieństwo do przywołanego typu, charakteryzują się jednak delikatniejsza formą. 

Znalezisko z Sidłowa jest najdalej wysuniętym na północny wschód spośród wszystkich znanych dotychczas okazów nawiązujących do naszyjników typu Turyngia. W formie zminiaturyzowanej, zapewne ozdób ramion, forma ta znana jest głownie z obszaru Pomorza, a także Wielkopolski i Kujaw gdzie notowane były w przeszłości pojedyncze okazy. Zaznacza się wyraźna koncentracja wyrobów tego typu na Pomorzu (np. Domacyno, pow. białogardzki, Łąkowo, pow. świdwiński, Rościęcino, pow. kołobrzeski) stanowiącym najprawdopodobniej ich kolebkę. Są to obręcze charakterystycznie zdobione grupami kresek poprzecznych, grupami trójkątów, tzw. wilczymi zębami, czyli w sposób analogiczny do ornamentyki znanej w sidłowskiego naszyjnika. Ich pozycja chronologiczna została ustalona na BB1, czyli starszą część II okresu epoki brązu (1700-1500 BC). Uwagę zwraca również analogiczne zdobnictwo innej odmiany masywnych naszyjników zakończonych odlewanymi oczkami, tzw. typu Rościęcino, znane z przywołanych już wyżej skarbów z eponimicznego Rościęcina, pow. kołobrzeski i Łąkowa, pow. świdwiński. Naszyjniki te są podobne do typowych obręczy z wczesnej epoki brązu, wyróżnia je jednak bardziej masywna forma i bogata ornamentyka, podobnie jak ozdobę z Sidłowa właśnie. Bardzo podobne wątki znajdujemy na ozdobach brązowych ze środowiska kultury mogiłowej z terenu Czech, datowanych na BB1.

Mając na względzie te analogie, zwłaszcza w zakresie dystynktywnej ornamentyki naszyjnik z Sidłowa należy datować na starszą część II okresu epoki brązu (BB1). Do pewnego stopnia ozdoby te wiążą się z tradycją wczesnej epoki brązu, która na Pomorzu utrzymywała się nieco dłużej niż miało to miejsce na Dolnym Śląsku czy w Wielkopolsce. Forma tych naszyjników ma charakter wczesnobrązowy jednak ornamentyka jest już znamienna dla wczesnej fazy kultury mogiłowej (przedłużyckiej). Obręcze te stanowią intersujący przykład adaptacji wzorców wywodzących się ze środowiska kultury mogiłowej (zdobnictwo) na wyroby ewidentnie lokalne, nawiązujące do starszych tradycji z wczesnej epoki brązu, żywych w początkach II okresu epoki brązu w okolicach dzisiejszego Kołobrzegu i Świdwina w środowisku tzw. kultury wkrzańsko-zachodniopomorskiej. Bogato zdobione naszyjniki typu Rościęcino i okaz z Sidłowa reprezentujący formę nawiązującą do typu Turyngia stanowią wybitnie lokalne wyroby nie posiadające analogii na innych obszarach, niewykluczone, że były produkowane w jednym warsztacie za czy przemawia identyczny sposób zdobienia. Odkrycie z Sidłowa należy łączyć z funkcjonowaniem lokalnego ośrodka metalurgicznego ukształtowanego pod wpływem społeczności kultury mogiłowej. 

Podkreślenia wymaga fakt, że naszyjniki o bardzo zbliżonej formie do typu Turyngia znane są z Pomorza aż do schyłku środkowej epoki brązu (BC/BD; 1400- 1200 BC) np. egzemplarz z Czarnówka, gm. Widuchowa, woj. zachodniopomorskie, który we wstępnej analizie wydawał się wyczerpywać znamiona okazu analogicznego. Pogłębione studia typologiczno-chronologiczne wskazują jednak, że jest to forma nieco późniejsza. Skarb z Sidłowa reprezentuje grupę skarbów określanych w literaturze przedmiotu typem Grodnica w ujęciu W. Blajera, których jedno ze skupisk lokowane jest nad Regą i Parsętą. Mała bransoleta ze zwężającymi się końcami znana ze skarbu z Sidłowa stanowi mało charakterystyczny wyrób znany ze skarbów z I i początków II okresu epoki brązu, co koresponduje z ustaleniami zaprezentowanymi powyżej odnośnie do naszyjnika. Wyjątkowość zespołu z Sidłowa, polega jednak przede wszystkim na obecności w inwentarzu surowca brązowego, w postaci rozkawałkowanego, tzw. placka. W dorzeczu Odry i Wisły dominowały wówczas skarby wyrobów gotowych, pozbawione złomu i bryłek surowca. Skład sidłowskiego skarbu wyraźnie nawiązuje pod tym względem do znalezisk znad środkowego Dunaju i środkowej Łaby.

Znaczna część znalezisk ze środkowej epoki brązu jest związana ze środowiskiem wodnym – bagna czy właśnie cieki wodne, dokładnie jak miało to miejsce w omawianym przypadku. Trudno wskazać wiarygodne przyczyny zdeponowania skarbu w Sidłowie. Jego związek ze strefą kultu – składania ofiary, ze względu na złożenie na dnie strumienia w konstrukcji kamiennej wydaje się być jednak bardzo wysoki. Zwłaszcza potencjalna okresowość tego niewielkiego cieku, może mieć kapitalne znaczenie dla dalszych prób konceptualizacji tego znaleziska. 

Wnioski

Dzięki przeprowadzonym badaniom weryfikacyjno-ratowniczym zadokumentowano i wyeksplorowano 22 - elementowy depozyt przedmiotów brązowych, w skład którego wchodzą zarówno gotowe wyroby, jak i bryły surowca. Depozyt ten datowany na starszą część II okresu epoki brązu lata około 1700-1500 p.n.e.) zalegający w środowisku wodnym, wiązać można z dużym prawdopodobieństwem  ze grupą skarbów o charakterze ofiarniczym. Stanowisko to,  wydatnie wzbogacające naszą wiedzę o pradziejach Pomorza otrzymało numer 47 w miejscowości Sidłowo i numer 103 na obszarze AZP 20-17. 

W 2023 roku po przeprowadzeniu wszystkich analiz zakonserwowane zabytki wzbogaciły zbiory Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.